Muzeum im. W. Gombrowicza
Dni Kolbergowskie
Zderzenie pokoleń
Salceson Wizytowy
Kościoły
Przytyk, p.w. Św. Krzyża
ul. Zachęta 41
26-650 Przytyk
woj. mazowieckie, pow. Radom, gm. Przytyk
Pierwszy, drewniany kościół pod wezwaniem Świętego Ducha i Świętego Krzyża w Przytyku powstał już na początku XVI wieku. Dowiadujemy się o tym z opisu odbytej wówczas wizyty kanclerza Łaskiego, a od 1510 roku arcybiskupa gnieźnieńskiego i Prymasa Polski. Pierwszym proboszczem był Hieronim z Leszowa.
W 1559 synowie Lupy Podlodowskiego porzucili katolicyzm i przeszli na kalwinizm. Istnieje duże prawdopodobieństwo że ich siostra Dorota w momencie ślubu z Janem Kochanowskim była również protestantką, wyznawczynią doktryny ewangelicko-reformowanej (zwanej wówczas kalwinizmem). Główną świątynią ewangelicką był dla nich kościół w Przytyku, zamieniony na zbór protestancki przez synów Lupy. Pierwszym ministrem kalwińskim został były ksiądz katolicki, wyznawca arianizmu czy judaizmu, Daniel Bieliński ze Śląska. Pod koniec XVI wieku większość członków rodu Podlodowskich powróciła na łono kościoła katolickiego, a już w 1596 roku świątynia w Przytyku została odebrana protestantom i konsekrowana przez znanego pisarza i pamiętnikarza, arcybiskupa lwowskiego Jana Dymitra Solikowskiego.
W 1715 roku zapadła decyzja iż nadgryziony zębem czasu kościół należy wznieść na nowo. Dokonał tego Józef Korwin Kochanowski, starosta Niechorowiecki. W 1762 w Przytyckiej świątyni miała miejsce wizytacja, podczas której wizytator domagał się aby zaopatrzyć świątynię w „puszki do Najświętszego Sakramentu, wystarania się o odpusty w Rzymie na uroczystość Podwyższenia Krzyża Świętego”. Kolejna wizytacja miała miejsce 13 marca 1791 roku, kiedy proboszczem był ks. Łudwig Górski, biskup cezaripolitański, sufragan pomorski. Z protokołu wizytacji wynika, że ówczesny kościół wybudowany był w 1779 roku z drewna. Dowiadujemy się także, że stan budynku wymagał „chwycenia w ankry, wybicia zewnątrz tarcicami i dachu zupełnie nowego, ponieważ przez dach deszcz przechodzi”. W kościele znajdowały się trzy ołtarze: Wielki znajdujący się w głównej części kościoła, oraz dwa inne znajdujące się po lewej i po prawej stronie od ołtarza Wielkiego – ołtarz św. Anny i Najświętszej Marii Panny. Kolejne remonty miały miejsce w 1866 i 1878 roku. W 1862 roku, podczas urzędowania w parafii Przytyckiej ksiądz kanonik Czapczyński wybudowano plebanię oraz studnię, a w 1879 założono ogród owocowy i w 1888 roku wybudowano mur okalający cmentarz. W ówczesnym kościele znajdowały się trzy drewniane ołtarze. W głównym ołtarzu, wykonanym w stylu korynckim, na potężnych kolumnach bogato złoconych, znajdowały się złocone ozdoby i figury przedstawiające klęczące anioły.
Dziś obejrzeć można wybudowana w latach 1932 – 1936 świątynię pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Znajduje się ona na wzniesieniu, przy rozwidleniu dróg Radom – Wyśmierzyce – Białobrzegi. Została zaprojektowana w stylu barokowo-renesansowym przez warszawskiego architekta Stefana Szyllera. W prezbiterium kościoła malarz Jan Henryk Rozen namalował obraz „Znalezienia Krzyża Świętego”. Obraz umieszczony jest zamiast nadścienia głównego ołtarza.
Źródła:
www.przytyk.pl
D. Kupisz, Rody szlacheckie ziemi radomskiej, wyd. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 2009.
Biuletyn Stowarzyszenia Ziemi Przytyckiej